Uit de Geschiedenis van Roden: Vermoord in Sobibor.
15.May.2021
Door: Tjerk Karsijns. Samenvatting van een zeer omvangrijk verhaal.
Tegenover de oude Scheepstra school, het huidige Scheepstra Kabinet, zag hij op 7 juni 1913 het levenslicht. Zijn drie voornamen kreeg hij van zijn in Peize wonende grootvader, Efraïm Izaäk Levie. Zijn ouders, die in de Schoolstraat een manufacturenzaak hadden, noemden hem Eil, een afkorting van zijn drie voornamen. Over hem, Eil Rosenbaum, gaat dit verhaal.
Samen met zijn zuster Emietje kwam Eils Vader Izaäk in juli 1907 van Peize naar Roden en nam de manufacturenzaak over van Saartje Levie, de weduwe van Josep Godschalk. In Assen trouwde Izaäk op 11 juni 1911 met Bertha Levie. Haar vader, Moses Levie, die in 1839 in Roden werd geboren, had daar heel vroeger een winkel.
Om de lagere school te bezoeken hoefde Eil slechts de straat over te steken. Hij deelde de klassen met veel bekende Rodenaren. Sommigen hebben over hem verteld, opgenomen op band door uw schrijver. Leuk is hoe, na een middag samen buiten spelen en hongerig geworden, Eils beste vriendje aan zijn moeder vroeg: “Mam, mag’k een plak stoet? Oh, en geef ‘t Jeudegie ok maor ein.” Zo ging dat heel vroeger. Het had met antisemitisme niets van doen.
Samen met andere Roder kinderen ging Eil na de lagere school op de fiets naar de MULO in Leek. Meestal, om de tol te ontwijken, door het Natuurschoon. Hij bleek een zodanig goede leerling dat hij in juli 1927 zijn studie vervolgde aan de GHBS in Groningen. Om hem in die stad te kunnen laten studeren verhuisde het gezin in mei 1928 van Roden naar Groningen. De winkel, die zijn ouders huurden van twee eigenaren, werd verkocht aan groenteboer Johannes Hoekstra.
In juli 1932 deed Eil examen, waarna hij farmacie ging studeren. In 1938 legde hij zijn laatste examen af en liep stage in Oss. In die plaats nam hij in 1939 een apotheek over. Hij maakte kennis met de Eibergse Johanna (Jo) Zion en trouwde haar in augustus 1940.
De jonggehuwden woonden eerst in bij de ouders van Jo. Niet lang daarna vestigden zij zich in Oss. In mei 1941 verhuisden zij naar Amsterdam, waar Eil de “Rembrandt” apotheek op de hoek Amstel-Nieuwe Herengracht overnam van de in 1932 overleden Eliazer Swaab. Het gezin woonde elders in Amsterdam.
Langzamerhand trokken de Duitsers de teugels aan. De Joodse apotheken, waaronder die van Eil, mochten in de loop van 1941 alleen nog medicijnen leveren aan Joodse inwoners van Amsterdam. Gezien de verslechterende omstandigheden werd Eil aangespoord te gaan onderduiken, maar hij weigerde, in de overtuiging dat hij op zijn post moest blijven om zijn klanten te kunnen blijven bedienen. De Joodse Raad steunde hem in dat besluit.
In augustus 1941 werd in het gezin Rosenbaum een dochtertje geboren.
Midden december 1942 werd het gezin Rosenbaum opgepakt en overgebracht naar het politiebureau. Daar werd het kind van de ouders afgenomen en ondergebracht in het “Judenviertel”. Eil en zijn hoogzwangere vrouw Jo werden vastgezet. Enkele dagen later werden beiden vrijgelaten en naar huis gestuurd (Gesperrt). Een gewaagde actie bracht het dochtertje tijdelijk terug in het gezin, dat in januari 1943 werd verblijd met een zoon.
In maart 1943 werd Eil opgepakt. Via Vught kwam hij op 31 maart in Westerbork aan, waar zijn schoonmoeder op dat moment al verbleef.
In februari 1943 waren Jo en hun zoontje in Neede in onderduik gegaan, waar zij op 26 maart werden verraden door een elektricien. Hij gaf meerdere Joden aan en ontving daarvoor 150 gulden ‘kopgeld’. Het dochtertje, even daarvoor bij een bevriend gezin ondergebracht, overleefde de oorlog onder een valse naam.
Extra wrang mag worden genoemd dat Eil, Jo en hun zoontje elkaar in Westerbork net misliepen. De dag voor haar man daar aankwam vertrok Jo met hun baby met de trein naar Sobibor, waar beiden direct na aankomst werden vermoord. Op 20 april 1943 gingen Eil en zijn schoonmoeder dezelfde weg.
Een laatste briefje van Eil en Jo, in haast geschreven even voor de trein uit Westerbork vertrok, is bewaard gebleven.
Voor zijn archief heeft uw schrijver van de familie Rosenbaum veel foto’s en bescheiden ontvangen. Daarnaast kon hij hen nog veel informatie geven. Een foto van het gezin Rosenbaum vindt U niet bij dit verhaal. Er is geen toestemming verleend om foto’s te publiceren.
Foto: Geboortehuis Efraïm Rosenbaum, tegenover het huidige Scheepstra Kabinet.
Fotoarchief Kor A Hagenouw.
Tegenover de oude Scheepstra school, het huidige Scheepstra Kabinet, zag hij op 7 juni 1913 het levenslicht. Zijn drie voornamen kreeg hij van zijn in Peize wonende grootvader, Efraïm Izaäk Levie. Zijn ouders, die in de Schoolstraat een manufacturenzaak hadden, noemden hem Eil, een afkorting van zijn drie voornamen. Over hem, Eil Rosenbaum, gaat dit verhaal.
Samen met zijn zuster Emietje kwam Eils Vader Izaäk in juli 1907 van Peize naar Roden en nam de manufacturenzaak over van Saartje Levie, de weduwe van Josep Godschalk. In Assen trouwde Izaäk op 11 juni 1911 met Bertha Levie. Haar vader, Moses Levie, die in 1839 in Roden werd geboren, had daar heel vroeger een winkel.
Om de lagere school te bezoeken hoefde Eil slechts de straat over te steken. Hij deelde de klassen met veel bekende Rodenaren. Sommigen hebben over hem verteld, opgenomen op band door uw schrijver. Leuk is hoe, na een middag samen buiten spelen en hongerig geworden, Eils beste vriendje aan zijn moeder vroeg: “Mam, mag’k een plak stoet? Oh, en geef ‘t Jeudegie ok maor ein.” Zo ging dat heel vroeger. Het had met antisemitisme niets van doen.
Samen met andere Roder kinderen ging Eil na de lagere school op de fiets naar de MULO in Leek. Meestal, om de tol te ontwijken, door het Natuurschoon. Hij bleek een zodanig goede leerling dat hij in juli 1927 zijn studie vervolgde aan de GHBS in Groningen. Om hem in die stad te kunnen laten studeren verhuisde het gezin in mei 1928 van Roden naar Groningen. De winkel, die zijn ouders huurden van twee eigenaren, werd verkocht aan groenteboer Johannes Hoekstra.
In juli 1932 deed Eil examen, waarna hij farmacie ging studeren. In 1938 legde hij zijn laatste examen af en liep stage in Oss. In die plaats nam hij in 1939 een apotheek over. Hij maakte kennis met de Eibergse Johanna (Jo) Zion en trouwde haar in augustus 1940.
De jonggehuwden woonden eerst in bij de ouders van Jo. Niet lang daarna vestigden zij zich in Oss. In mei 1941 verhuisden zij naar Amsterdam, waar Eil de “Rembrandt” apotheek op de hoek Amstel-Nieuwe Herengracht overnam van de in 1932 overleden Eliazer Swaab. Het gezin woonde elders in Amsterdam.
Langzamerhand trokken de Duitsers de teugels aan. De Joodse apotheken, waaronder die van Eil, mochten in de loop van 1941 alleen nog medicijnen leveren aan Joodse inwoners van Amsterdam. Gezien de verslechterende omstandigheden werd Eil aangespoord te gaan onderduiken, maar hij weigerde, in de overtuiging dat hij op zijn post moest blijven om zijn klanten te kunnen blijven bedienen. De Joodse Raad steunde hem in dat besluit.
In augustus 1941 werd in het gezin Rosenbaum een dochtertje geboren.
Midden december 1942 werd het gezin Rosenbaum opgepakt en overgebracht naar het politiebureau. Daar werd het kind van de ouders afgenomen en ondergebracht in het “Judenviertel”. Eil en zijn hoogzwangere vrouw Jo werden vastgezet. Enkele dagen later werden beiden vrijgelaten en naar huis gestuurd (Gesperrt). Een gewaagde actie bracht het dochtertje tijdelijk terug in het gezin, dat in januari 1943 werd verblijd met een zoon.
In maart 1943 werd Eil opgepakt. Via Vught kwam hij op 31 maart in Westerbork aan, waar zijn schoonmoeder op dat moment al verbleef.
In februari 1943 waren Jo en hun zoontje in Neede in onderduik gegaan, waar zij op 26 maart werden verraden door een elektricien. Hij gaf meerdere Joden aan en ontving daarvoor 150 gulden ‘kopgeld’. Het dochtertje, even daarvoor bij een bevriend gezin ondergebracht, overleefde de oorlog onder een valse naam.
Extra wrang mag worden genoemd dat Eil, Jo en hun zoontje elkaar in Westerbork net misliepen. De dag voor haar man daar aankwam vertrok Jo met hun baby met de trein naar Sobibor, waar beiden direct na aankomst werden vermoord. Op 20 april 1943 gingen Eil en zijn schoonmoeder dezelfde weg.
Een laatste briefje van Eil en Jo, in haast geschreven even voor de trein uit Westerbork vertrok, is bewaard gebleven.
Voor zijn archief heeft uw schrijver van de familie Rosenbaum veel foto’s en bescheiden ontvangen. Daarnaast kon hij hen nog veel informatie geven. Een foto van het gezin Rosenbaum vindt U niet bij dit verhaal. Er is geen toestemming verleend om foto’s te publiceren.
Foto: Geboortehuis Efraïm Rosenbaum, tegenover het huidige Scheepstra Kabinet.
Fotoarchief Kor A Hagenouw.
 Resato Hydrogen Technology.png)
.gif)
.png)
