Op 27 januari 1945 werd kamp Auschwitz Birkenau door Russische en Oekraïense troepen bevrijd. Het is een bijna misplaatst woord, bevrijding. Het hele kamp had nooit gebouwd mogen worden. De plek waar moedwillig miljoenen mensen zijn vermoord en waar hun lichamen zijn verbrand. Ze mochten hier niet bestaan. Omdat zij Jood waren.

En geen Ariër. De onterechte eretitel die westerse, christelijke Europeanen voor zichzelf hadden gereserveerd. Het was hun idee geweest. Hun haat. En hun angst.

In 2005 besluiten de Verenigde Naties dat deze 27 januari een gedenkdag zal worden: International Holocaust Memorial Day. Precies m 15.00 uur, omdat toen de hekken van de kampen eindelijk open gingen.

Vandaag staan wij hier, op deze plaats, hartje Roden. Naast het monument 'Het Vertrekpunt'. Hier was een halte van de tram naar Groningen en naar Drachten.

Roden telde in de oorlog elf Joodse inwoners.Bij elk van hen valt in de loop van 1942 een brief op de mat dat ze zich moeten melden.

Ze verzamelen zich hier, waar wij nu zijn, mert bagage, hoop en wanhoop. Van hier zullen zij naar Groningen worden gedeporteerd. En van Groningen naar Westerbork. En vanuit daar naar Auschwitz.

Op 10 juli 1942 komt hier Markus Oudgenoeg aangelopen. Hij is redelijk opgewekt. Hij is slager aan de Groningerweg, het huis staat er nog, je kunt er zo langs wandelen. Hij heeft zijn slagersjas meegenomen. Hij verwacht dat in het kamp ook wel slagers nodig zullen zijn. Eigenlijk verwacht hij dat hij weer snel in Roden terug zal zijn.

Ook Isidoor Dreesde wacht hier op de tram. Maar hij is in tranen. Hij gelooft niet dat hij Roden ooit terug zal zien.

Hoe kon het zo ver komen?

Die vraag wordt altijd weer gesteld. De brief die eiste dat Joodse inwoners zich zouden melden had en voorgeschiedenis

Over Joden werd altijd al gepraat. Ze werden nooit echt één van “ons”.  Er gingen onschuldige en meer schuldige Jodengrappen rond. Men vond ze exotisch, geheimzinnig of niet te vertrouwen. Men vond iets van “ze”

En dat ging al heel lang zo. Je wist eigenlijk niet anders, dacht je.

Dat apart zetten van mensen, een groep die hier wel is maar niet echt thuis hoort. Die zich moet aanpassen. Maar als de groep zich aanpast, nog het vertrouwen niet krijgt. 

Het was de schok van veel geässimileerde Joden. Van veel niet-religieuze Joden ook:

Hoezeer zij ook Nederlander waren. Ook zij, of juist zij, werden er van verdacht vijand te zijn.

Altijd weer die verdenking

Je bent vijand

Niet door wat je doet

Maar door wie je bent

En als je je aanpast

Veranderen wij de spelregels

Het is nauwkeurig beschreven, al die stappen. 

Van vervreemding, isolatie, meldplicht, deportatie. En uiteindelijk, ver weg, de moord. 

Op dit monument van Mariet Schedler staat een gedichtje:

1942

Van hier werden plaatsgenoten weggevoerd

Ze vertrokken om nooit meer terug te komen

Ze werden niet verdragen en reisden hun dood tegemoet.

We hebben aan hen de ereplicht om hen te blijven gedenken

Omdat zij vanuit ons midden werden gedeporteerd.

We hebben een ereplicht

Omdat het verdacht maken sinds 1945 niet is gestopt

Joden worden nog schuldig gehouden aan veel kwaad

Onze angst

Onze haat

En in de slipstream van het antisemitisme

Volgen vele vormen van haat

Tegen wie wij

Maar wie zijn wij

Als vreemden zien.

Arnon Grünberg zei een aantal jaar geleden in zijn vier mei lezing dat je alert moet zijn, wanneer iemand niet meer als individu wordt gezien. Niet meer als deze ene persoon, maar vertegenwoordiger van een groep. 

Dat je niet langer meer bij name wordt genoemd, maar anoniem. 

Als Jood

Marokkaan

Moslim

Homo

Vrouw

Zwarte

Om te beseffen dat wij mensen, mensen zijn.  En niet meer dan dat. 

Noemen wij vandaag de elf namen,  elf individuele inwoners van Roden. 

Die hier niet meer mochten zijn. 

Onze angst

2020

Vanuit dit Vertrekpunt hoeft niemand meer te vluchten

Te verdwijnen, mag iedereen vertrekken en weer

Veilig thuis komen

Met respect en ruimte voor iedereen

Markus Oudgenoeg, 30 sep 1942, 49 jaar Auschwitz

Jette Oudgenoeg-Gottfriedt, 19 nov 1942, 48 jaar Auschwitz

Jakob Oudgenoeg, 30 sep 1942, 21 jaar Auschwitz

Saartje Oudgenoeg, 19 nov 1942, 12 jaar, Auschwitz

Benjamin Oudenoeg, 10 augustus 1941, 43 jaar

Ilse Oudgenoeg-Wolf, 19 november 1942, 35 jaar, Auschwitz

Saartje Gottfriedt-Schaap, 19 november 1942, 75 jaar Auschwitz

Johanna Levij-Gottfriedt, 19 november 1942, 40 jaar Auschwitz

Levie Lazarus Levij, 19 nov 1942, 11 jaar, Auschwitz

Isidoor Dreesde, 17 sept 1942, 44 jaar Auschwitz

Betje Dreesde-Wijnberg, 17 sep 1942, 57 jaar Auschwitz

Foto's© Laura Leven

Filmpje Coby van Zanten